شهرستان زرندیه 

این شهرستان در جنوب غربی تهران قرار گرفته و در سالهای اخیر از شهرستان ساوه جدا شد. شهرستان زرندیه با ۴۱۵۰ کیلومترمربع وسعت و حدود ۸۵۰۰۰ نفر جمعیت سومین شهرستان استان از نظر وسعت و پنجمین شهرستان از نظر جمعیت می‌باشد.

مأمونیه مرکز شهرستان زرندیه می‌باشد و فاصله آن تا شهر تهران 90 کیلومتر و تا شهر اراک ۱۹۵ کیلومتر است. این منطقه توسط راه‌آهن و آزادراه به شهرهای تهران، همدان، قزوین، قم و ساوه متصل است. آب و هوای آن در قسمت‌های شرقی؛ کویری و از غرب کوهستانی می‌باشد. در حدود ۳۰۰ سال پیش به دلیل قرارگیری این شهر در مسیر جاده اصلی ابریشم چندین کاروانسرا در نزدیکی آن وجود دارد و در برخی از سفرنامه‌ها نام این منطقه آورده شده است. مانند سفرنامه عراق عجم – سده هشتم هجری، سفرنامه بلاد مرکزی ایران و... .آثار و تپه‌های تاریخی فراوانی در این منطقه قرار دارد مانند تپه تاریخی سرقله و تپه تاریخی امیرآباد که قدمت آن هم به پیش از اسلام می‌رسد. در مرکز شهر خیابان امامزاده قرار گرفته و هسته اصلی شهر در آن شکل گرفته است. مجموعه فرهنگی چاله محله در آن واقع گردیده که شامل امامزاده سید منصور و حمام‌های چال و مسجد چال می‌باشد. در جنوب شهر مامونیه محله امیرآباد و زرند کهنه قرار گرفته و آثار عمارت محبعلی خان در عهد خاقان مغفور و امامزاده پنج تن دیده می‌شود. محله خورشیدآباد در غرب شهر و در نقطه شمالی محله آسیابک واقع گردیده است. نتیجه سرشماری سال 90 جمعیت این شهر را20000 نفر نشان می‌دهدکه جمعیت کل شهرستان نزدیک به 60000 نفر می‌باشد، زبان مردم مامونیه فارسی می‌باشد.

زرندیه در مسیر ورودی باد شهریاری تهران است و تنها نقطه در اطراف پایتخت است که همیشه از هوای پاک برخوردار خواهد بود. دارای مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم، و با فاصله ۸۰ کیلومتر از پایتخت وآخرین شهرستان استان با فاصله ۲۴۰ کیلومتر از مرکز استان واقع شده است.

رود شور نام رودی در شمال شهرستان زرندیه است. این رود یکی از بزرگترین رودهای حوضه آبریز دریاچه نمک قم است. این رودخانه که از رشته کوه‌های البرز در نزدیکی قزوین سرچشمه می‌گیرد تا دریاچه نمک در کویر مرکزی ایران امتداد می‌یابد و در نهایت به دریاچه حوض سلطان تخلیه می‌گردد.

تقسیمات کشوری

شهرستان زرندیه دارای دو بخش به نام‌های بخش مرکزی و بخش خرقان است. این شهرستان دارای شش دهستان به شرح زیر است:

بخش مرکزی: دهستان حکیم‌آباد، دهستان خشکرود، دهستان رودشور

نقاط شهری: مامونیه، زاویه، پرندک، خشکرود

بخش خرقان: دهستان الویر، دهستان علیشار، دهستان دوزج

نقاط شهری: رازقان

پیشینه زرندیه

درباره پیشینه زرندیه، از واژه‌های باقیمانده در زبان فارسی کنونی زرنگ که معرب زرنج است با نام زرند از یک ریشه بوده که زرنگ به زرند تبدیل شده است. واژه زرند در نسخ قدیمی به خرده ریزطلا و زر معنی شده است. بنا بر پژوهش باستان شناسان، راه دوم اکباتان (همدان امروزی) به نام راگا (ری) از زرند می‌گذشته که حدود ۷۰۰ سال سابقه تاریخی دارد و محل دریافت عوارض پول و طلا بوده و واژه زرند از همین موضوع اقتباس شده است. شهرستان زرندیه بخشی از قلمرو ماد بود و اولین حکومت ایرانی در این شهرستان و شهرستانهای اطراف این شهرستان شکل گرفت. بعد از مادها، هخامنشیان به این سرزمین حکومت می‌کردند اما این سرزمین همچنان محل سکونت قوم ماد باقی ماند. این شهرستان شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است. در سال ۱۳۸۲ از ادغام بخش زرند و بخش خرقان که از توابع شهرستان ساوه بود به مرکزیت شهر مأمونیه تشکیل شد و شهرستان زرندیه نامیده شد. ارامنه در هشت روستای بخش خرقان در میان کوهها بعد از صفویه پناه می‌برند و در آنجا تا این اواخر زندگی می‌کرده‌اند. این روستاها عبارتند از لار- چناقچی اولیا و سفلی -آق بلاغ - چهارحد و ..

این شهرستان از ویژگی‌هایی مانند نزدیکی به تهران، شهر جدید پرند، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و مرز مشترک با استان‌های تهران، قزوین، همدان، البرز و قم و نیز وجود واحدهای تولیدی و صنعتی متعدد برخوردار است. برخورداری از این قابلیت‌ها باعث شده که مهاجران برای اشتغال از اقصی نقاط ایران به این شهرستان روی آورده‌اند. این مهاجران بیشتر از استان‌های لرستان، کردستان، همدان و شمال کشور وارد این شهرستان شده‌اند. این مهاجران در اطراف برخی روستاهای این شهرستان مانند بربر، امیرآباد، زرندکهنه و خورشیدآباد به صورت استیجاری اقامت کرده‌اند.

مردم

بنا بر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان زرندیه در سال ۱۳۹۰ برابر با ۵۷۱۵۳ نفر بوده‌است که از این میان ۲۹۲۷۲ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این شهرستان ۱۷۰۲۵ خانوار دارد.

زبان و گویش:

شهرستان زرندیه به دلیل گستردگی و پراکندگی از نظر مذهب و قومیت‌ها؛ از تنوع زیادی برخوردار می‌باشد و مردم آن با آداب و رسوم محلی و عشایری با چند گویش محلی صحبت می‌کنند که انواع گویش‌ها یکی از ویژگیهای منحصر به فرد شهرستان می‌باشد. اکثریت روستاهای شهرستان به زبان ترکی تکلم و منطقه امیرآباد، زرندکهنه و شهر مامونیه به زبان فارسی شبیه به فارسی دری با گویش مخصوص همراه با تلفیقی از اصطلاحات ترکی، کردی و لری سخن می‌گویند. در قسمت غربی شهرستان روستاهای الویر و ویدر به زبان خاصی شبیه تاتی با گویش مخصوص سخن می‌گویند. مردم مرکز شهرستان (مامونیه) به زبان فارسی با گویش‌های (مامونیه - زرندکهنه- امیرآباد) سخن می‌گویند و در روستای وسمق زبان زرگری رایج است.

مذهب:

مردم شهرستان زرندیه دارای مذهب شیعه و در قسمت‌هایی از شهرستان از جمله روستاهای چناقچی علیا و سفلی و لار پیروان مسیح سکنی داشتند که در حال حاضر به تهران و شهر قلعه حسن‌خان( شهر قدس ) استان البرز مهاجرت نموده‌اند و در تعدادی از روستاهای بخش خرقان اهل حق سکونت دارند. در روستای چناقچی کلیسای پیروان مسیحیت قرار دارد که در فصل تابستان محل اجرای آیین‌های مخصوص این دین می‌باشد.

آداب و رسوم

از مراسم رایج مذهبی و فرهنگی شهرستان می‌توان از تعزیه خوانی، سیزده به‌در، مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری، پاتختی، حنابندان، عروس بران، جشن کوسه ناقالی (ناقلدی)، مراسم بیل گردان، مراسم انگور (جشن انگور) نام برد که برخی از آنها در حال حاضر رواج بیشتری دارد.

کشاورزی و صنعت:

شهرستان زرندیه با بیش از 50500 هکتار زمین کشاورزی زیر کشت با متوسط سرانه هر نفر 50 هکتار در بخش کشاورزی در سطح استان مقام اول را دارا می‌باشد و با 3000 هکتار پسته کاری(مقام اول پسته ارگانیک کشور)- واحدهای پرورش شتر مرغ، سه ناحیه صنعتی مامونیه، زاویه و پرندک با کارخانه‌های بزرگ سیمان، تولید اتاق اتوبوس و پروفیل، منطقه گردشگری و اتومبیل‌رانی ایرانیان، و نیروگاه رودشور از اهمیت فراوانی برخوردار می‌باشد.

صنایع دستی

صنایع دستی شهرستان زرندیه شامل دستبافت‌های سنتی (قالی‌بافی و گلیم‌بافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده‌کاری روی چوب، معرق‌کاری، خراطی)، سفالگری، کتابت و نگاری، آثار فلزی (قلمزنی) است.

آثار تاریخی

از نقاط دیدنی آن می‌توان به: روستای ویدر از توابع شهرستان زرندیه، امامزاده منصور، آبشار چناقچی، کلیسای چناقچی، یخچال مهدی‌آباد، مسجد چلسبان، تپه قلعه‌باش علیشار، مقبره اشموئیل نبی، کاروانسرای خشکرود و ورده (مربوط به دوران صفویه)، کبوترخانه خورآباد، حمام الویر (قاجار)، امامزاده سید منصور مامونیه (این بقعه را به دوران صفویه نسبت داده‌اند)، امامزاده عبدالمطلب پیک پرندک (9سده)، امامزاده قاسم ویدر، امامزاده پنج تن زرندکهنه (که بقعه فوق را به دوران ایلخانیان نسبت داده‌اند)، امامزادگان اهل‌علی و سهل‌علی، سید باوقار (سدباقار طبق گویش محلی)، سرقلعه، حمام کلبعلی خان ویدر (زندیه)، حمام آسیابک، حمام و مسجد چال مامونیه (هر دو بنا را به دوران صفویه نسبت داده‌اند)، تپه گبری الویر (پیش از تاریخ)، امامزادگان محمدباقر و احمدباقر روستای الویر (معاصر)، قلعه قارقالوخ بندامیر، قلعه تپه حسن‌آباد بربر، مسجد اعظم روستای چلسبان خرقان (صفویه)، سد بندامیر، امامزاده بندامیر، سد ورامه، سد لار و همچنین از روستاهای دیدنی این مناطق می‌توان روستای بربر، حکیم‌آباد، حسین‌آباد را نام برد.

شهرستان زرندیه با توجه به قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم دارای آثار و ابنیه تاریخی بسیار با قدمت می‌باشد.

علما و دانشمندان:

وجود دانشمندان و علمایی چون: ابن مشکویه (مسکویه)، حاج میرزاحسن خلیلی زرندی از شاگردان مرحوم آیت‌ا... خوانساری، حاج میرزا حسن خلیلی زرندی، فرخنده خلج امیرحسینی (شاعر)، حجت‌الاسلام دکتر علی اکبر صادقی رشاد، آیت‌ا... دبیری زرندی، دکتر عباسعلی وفایی، حضرات آیات زرندی (نماینده مردم کرمانشاه در مجلس خبرگان رهبری)، میرمحمدی (نماینده استان مرکزی در مجلس خبرگان رهبری) موجب ارتقای فرهنگ دینی، سیاسی و اجتماعی مردم متدین و مدافع انقلاب شهرستان زرندیه گردیده که پشتیبانی خود از انقلاب را با حضور مداوم در صحنه‌های مختلف انقلاب و دوران دفاع مقدس با تقدیم: 325 شهید، 29 مفقود الاثر، 116 جانباز و 23 آزاده ابراز نموده‌اند.

مشاهیر برجسته مذهبی و علمی:

مردم این شهرستان از افراد مومن و متدین و از گذشته معروف به اقامتگاه علما و مجتهدین عالی مقام بوده که تعدادی از مشاهیر برجسته شهرستان به شرح ذیل می‌باشد:

1- عبدالرحمن بن نورالدین علی بن عزالدین ابوالمظفر یوسف بن حسن بن محمد بن محمودبن حسن انصاری زرندی، پدرش نورا... بن علی( متوفای 772 ق در مدینه) از محدثان و عالمان مدینه بوده و در همین شهر وفات یافته است.

نسبشان به یکی از انصار می‌رسد و برخی از اجدادشان و ظاهراً عزالدین ابوالمظفر یوسف ساکن زرند بوده است.

2- شیخ ابوالحسن نورالدین علی بن محمد بن علی بن یوسف انصاری زرندی- او فقیهی حنفی مذهب و ماهر در علوم عربیه و تفسیر بوده است. شیخ ابوالحسن در مدینه تا پایان عمر به منصب قضاوت اشتغال داشت. از جمله کسانی که در نزد او به تحصیل علم پرداخته‌اند: ابوالفرج مراغی و محمدبن عبدالعزیز کازرونی هستند.

3- محمد الویری کوهپایی- محمدبن خواجه علی الویری کوهپایی از عالمان و دانشمندان قرن یازدهم است که در عصر صفویه می‌زیسته است. او کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی و کتاب قواعد علامه حلی را استنساخ نموده است.

4- شیخ محمدباقر زرندی ساوجی (وفات 1330 ق)- شیخ محمدباقر بن حسن زرندی ساوجی فقیه و دانشمندی فاضل از بزرگان علمی قم بوده است. وی در سال 1230 در قم وفات یافته است. از آثار او نسخه‌ای از کتاب ((معالم الاصول)) را در سال 1224 نگاشته است.

5- یوسف زرندی (وفات 712 هجری قمری): شیخ عزالدین ابوالمظفر یوسف بن الحسن بن محمدبن الحسن انصاری زرندی از عالمان قرن هشتم هجری است. او در مدینه ساکن بود و در سال 712 هجری قمری در حجاز وفات یافته است.

6- فرخنده خلج ساوجی: فرخنده خانم خلج دختر محمدکاظم خان و همسر سیف لشگر امیرحسینی بود، از دوران کودکی به شعر و ادبیات علاقه فراوان داشته و در انواع شعر ماهر بوده است. از این شاعره دوران قاجاریه دیوان شعری که بیشتر در مراثی و مدایح ائمه اطهار (ع) است به جا مانده است. وی در سال 1315 درگذشته و نامبرده از خلج‌های بخش خرقان شهرستان بوده است.

7- محمد خوشنویس الویری: محمد خوشنویس الویری یکی از خوش نویسان و شعرای نامی دوران قاجاریه و اهل روستای الویر بوده است که در عرصه ادبیات هنرنمایی فراوانی کرده است. از جمله نامه‌ی بی‌نقطه او به امیر تومان خلج (سیف السلطنه) از شاهکارهای ادبی است.

8- عندلیب: عبدا... بیک کاظم بیگلو یکی از شعرای ترک زبان بخش خرقان متولد روستای تیره این بخش بوده و در سال 1325 وفات یافته است- تخلص وی عندلیب و در حدود 1000 بیت شعر از وی به جا مانده است.

9- آیت‌ا... حاج سید ابوالفضل میرمحمدی متولد و اهل شهر زاویه شهرستان زرندیه- عضو مجلس خبرگان رهبری از استان مرکزی

10- آیت ا... دبیری متولد سال 1290 شهر خشکرود شهرستان زرندیه- تحصیلات حوزوی در قم و رسیدن به درجه اجتهاد- متوفی سال 1384

11- آیت ا... زرندی متولد و اهل منطقه امیرآباد شهر مامونیه شهرستان زرندیه- عضو مجلس خبرگان رهبری از استان کرمانشاه- نماینده ولی فقیه و امام جمعه سابق کرمانشاه

12-دکتر عباسعلی وفایی متولد سال 1340 روستای تقلیدآباد بخش مرکزی شهرستان زرندیه- دکترای ادبیات دانشگاه تهران- رایزن سابق فرهنگی ایران در ازبکستان- دارای تالیفات متعدد- رئیس شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی- استاد ادبیات مراکز آموزش عالی تهران- رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی تهران

13- آقای مهدی قره‌شیخ بیات اهل شهر زاویه شهرستان و رئیس دارالقرآن الکریم کشور

14 - دکتر سیدمهدی طباطبائی: دکترای زبان و ادبیات فارسی، استاد و معاون دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی تهران

15- دکتر رحیم طاهر: دکترای زبان وادبیات فارسی، استاد دانشگاههای کشور

16- دکتر مهدی صفری: دکترای زبان وادبیات فارسی، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

17 – دکتر برجساز: دکترای زبان وادبیات فارسی، استاد دانشگاه