شهرستان ساوه

شهرستان ساوه در شمال استان مرکزی بین عرض جغرافیایی 34 درجه و 45 دقیقه تا 35 درجه 34 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 15 دقیقه تا 50 درجه و 56 دقیقه طول شرقی واقع شده است و از شمال به استان قزوین، از جنوب به شهرستان تفرش و استان قم، از شرق به استان تهران وقم و از غرب به استان همدان محدود می‌گردد.این شهرستان به مساحت ۸۸۵۵ کیلومترمربع (معادل ۳۰ درصد مساحت کل استان مرکزی) در شمال استان مرکزی قرار گرفته است که بدین ترتیب وسیع‌ترین شهرستان استان مرکزی به شمار می‌آید. این شهرستان از شمال و شمال غربی به کرج و قزوین، شمال شرقی به شهریار، جنوب شرق به قم، از جنوب به تفرش و از غرب به همدان محدود می‌گردد. مرکز آن شهر ساوه، در ارتفاع ۹۹۵ متری از سطح دریا قرار گرفته است. ساوه با تهران ۱۴۰ کیلومتر و با مرکز استان (اراک) ۱۵۲ کیلومتر فاصله دارد.

شهرستان ساوه براساس آخرین تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۵ دارای ۵ شهر (ساوه، زوایه، غرق آباد، مأمونیه، نوبران) و ۴ بخش و ۱۲ دهستان بوده است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۷۵، حدود ۲۲۳۴۲۹ نفر بوده، ۵/۱۷ درصد جمعیت استان را شامل می‌شود. از این تعداد ۵۳ درصد ساکن نقاط شهری بوده‌اند.

رودخانه قره‌چای که از غرب و از استان همدان وارد شهرستان ساوه می‌شود با جهت غرب به شرق تمام شهرستان را مشورب نموده و به خارج از شهرستان (مسیله قم) هدایت می‌شود. از دیگر رودخانه‌های مهم در آن، مزدکان که از ارتفاعات غربی سرچشمه گرفته و در جنوب شهر ساوه با قره‌چای یکی می‌شود از سرشاخه‌های این رودخانه که همگی از ارتفاعات شمال غرب سرچشمه می‌گیرند. می‌توان به رودخانه‌های فصلی سامان، مسیله و چرم اشاره داشت.

منطقه ساوه به خاطر مجاورت با کویر و ارتفاعات کم دارای آب و هوای گرم و خشک است. میزان بارندگی کم و حدود ۲۱۳ میلیمتر در سال می‌باشد و بیشتر بارش نیز به صورت باران است. شهرستان ساوه را بیشتر نقاط هموار و دشت تشکیل می‌دهد. این دشتها از جنوب شهر ساوه شروع و تا دشت بزرگ ساوه – که گستردگی شهرهای غرق‌آباد، ساوه، شهرصنعتی، مأمونیه و زرند است – امتداد دارد و دارای خاکی بسیار حاصلخیز و محل تولید بسیاری از محصولات باغها و کشاورزی است. ارتفاعات منطقه در غرب شهرستان متمرکز بوده و در شمال غرب شهر ساوه و غرب رازقان به حداکثر ۲۹۳۰ متر می‌رسد.

نام ساوه

برای ساوه معانی چندی آورده‌اند: ساوه بر وزن، کاوه نام پهلوانی است ایرانی که در جنگ رستم کشته شده او را ساوه شاه هم می‌گفتند. ساوه تغییر ‌یافته واژه‌ سه‌آبه به معنای مکانی با سه رودخانه خوانده شده است. ساوه در زبان فارسی به معنای خرده‌طلا است، نام بخش‌هایی مانند زرند، گواه کاربرد این معنی برای منطقه ساوه است. نام شهری نامدار در عراق عجم است، می‌گویند دریاچه‌ای در آن جا بود که هر سال یک کسی را در آن غرق می‌کردند تا از سیلاب ایمن باشند. در شب ولادت سرور کاینات آن دریاچه خشک شد. در زمان ساسانیان زمین به هفت کشور تقسیم می‌شده از این قرار ارزه، ساوه، فردوفش، وروگرست و ...

در روزگار صفویه مردم ساوه از تیره‌های گوناگون بودند و زبان و آداب و رسوم آنان نیز طبعا با هم فرق داشت. ولی بیشتر مردم از همان گذشته پارسی زبان با گویش محلی بودند. زبان مردم ساوه فارسی است و به لهجه ساوه‌ای صحبت می‌کنند.

جغرافیای اقلیمی:

این شهر در ارتفاع ۱۰۵۰ متر و ذر ۱۳۰ کیلومتری جنوب باختری تهران واقع گردیده است. رودخانه قره چای از کوههای تفرش سرچشمه گرفته و بعد از مشروب ساختن اراضی جنوب ساوه به دریاچه قم می‌ریزد. منطقه در مجموع دارای آب و هوایی معتدل خشک است، بیشترین درجه حرارت در تابستان به ۴۳ درجه سانتیگراد و در زمستان کمترین درجه حرارت صفر درجه سانتیگراد است میزان متوسط باران سالیانه ۲۸۸ میلیمتر است. به لحاظ طبیعی شهرستان ساوه در دشتی هموار واقع شده است. شهرستان ساوه دارای اقلیمی نیمه خشک با تابستانهای گرم و زمستانهای کمی سرد می باشد. اراضی این شهرستان بین کوهستان و بیانان واقع شده و بلندترین ارتفاع این شهرستان ” کوه قلیچ” در بخش زرند است که ۲۰۵۰ متر بلندی دارد.

شرایط اجتماعی :

شهرستان ساوه ( در سال ۱۳۷۰ ) دارای ۲۰۶۷۱۰ نفر جمعیت است، که از این تعداد در نقاط شهری ۱۰۹۵۵۹ نفر زندگی می‌کنند. جمعيت آن در سال 1382 در حدود 247000 نفر بوده است.

موقعیت معیشتی :

اقتصاد منطقه بر پایه کشاورزی و دامداری استوار است، سیستم کشاورزی منطقه در سال‌های اخیر حالت سنتی به صورت نیمه مکانیزه درآمده به طوری که حدود ۸۰% درآمد مردم از راه کشاورزی و ۲۰% از راه صنعت تامین می‌گردد. دامداری بر اساس روش سنتی و پرواری انجام می‌شود که شامل پرورش گاو، گوسفند، طیور می‌باشد که بیشتر نیازهای داخلی مردم این شهر را تامین می‌کند.

منابع آبی مهم:

مهمترین منبع آبی شهرستان ساوه رودخانه دائمی قره‌چای بوده و پس از آن می‌توان از رودخانه‌های مزلقان و شور را در ردیف‌های بعدی قرار داد. سدالغدیر که بر روی رودخانه قره‌چای احداث شده مهمترین منبع آب زراعی منطقه می‌باشد.

پوشش گیاهی:

شهرستان ساوه به لحاظ پوشش گیاهی جزء مراتع خوب استان مرکزی بوده و عمده‌ترین گونه‌های گیاهی این شهرستان عبارتند از :درسنه، گون، کاروان کش، شیرین بیان، ورک، پونه ، گل مار، داریجان ، کنگر ریواس، جاجوغ و قاسنی.

پوشش جانوری:

شهرستان ساوه از لحاظ پوشش جانوری نیز دارای تنوع قابل توجهی است.گرگ، خرگوش، شغال، آهو، روباه، کبک، غاز، مرغابی، مار، قرقاول، و عقاب از جمله جانورانی می‌باشند که پوشش جانوری این شهرستان را تشکیل داده‌اند.

سوغات شهرستان انار و انجیر خشک و پایه اقتصاد آن را صنعت و کشاورزی تشکیل می‌دهد.

از جمله صنایع دستی شهرستان ساوه می‌توان به دستبافت‌های سنتی ( قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و گیوه‌دوزی)- رودوزیهای سنتی- آثار چوبی (منبت و کنده‌کاری روی چوب، معرق‌کاری، خراطی)- سفالگری- کتابت و نگارگری – آثار فلزی (قلمزنی، چلنگری) اشاره نمود.

معادن :

معادن آهک، گچ، خاک سرخ، مس، خاک صنعتی ، ماسه، شن، سیلیس و بارتین معادن موجود در شهرستان ساوه است.

صنایع :

بنا بر آمار سال ۷۵ در شهر صنعتی ساوه بیش از ۹۵ کارخانه فعال وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: لاستیک پارس، آلومینیوم پارس، ریخته‌گری، سالوپن، پاک وش، مقره‌سازی، گل‌نما، پتوبافی، فنرسازی خاور و شیشه آب دیده.

مشاهیر

سلمان ساوجی: وی از شاعران و غزل‌سرایان قرن هشتم هجری قمری و هم عصر حافظ بوده‌است.

علی سعیدی: وی از شاعران معاصر می‌باشد. دیوان شعر وی مشتمل بر غزلیات، قصائد، تضمینات و مخمسات می‌باشد.

تیلیم خان: شاعر ترک‌زبان قرن ۱۲ خورشیدی

ابوسعد آوی: شاعر، تاریخ‌نگار، دانشمند و یکی از وزیران طبرستان

ابوطاهر خاتونی: از شاعران دوران ملکشاه سلجوقی سلجوقی

ابوالفرج ساوجی: از نویسندگان و کُتاب آل بویه

افضل‌الدین ساوی: شاعر و فیلسوف قرن ششم قمری

بهاءالدین ساوجی: از شاعران قرن هشتم قمری

فرخنده ساوجی: از شاعران قرن سیزدهم قمری

حسین بن روح نوبختی: سومین نایب خاص (سفیر) حجت بن حسن (مهدی) در دوران غیبت صغری و یکی از اهالی روستاهای آوه در نزدیکی شهر ساوه

سید مرتضی عسکری پژوهشگر تاریخ اسلام و حدیث‌شناس و روحانی شیعه

علامه تاج‌الدین آوی: از علما و فقهای مشهور شیعه در زمان ایلخانیان (قرن هفتم و هشتم قمری)

ملاصالح ساوجی: از علما دوران سلطان حسین صفوی (قرن دوازدهم قمری) است.

ابن سهلان ساوجی: فیلسوف و منطق‌دان

احمد غلامی: نویسنده و روزنامه‌نگار معاصر

یوسف عادل شاه ساوی: مؤسس سلسله عادلشاهیان

شیخ جمال‌الدین ساوجی: مؤسس قلندریان فرقه‌ای از صوفیه

سعدالدین ساوجی: از سیاست‌مداران و دولت‌مردان دوران ایلخانیان

عمادالدین ساوجی: دانشمند و وزیر خوارزمشاهیان

ابونصر آوی: شاعر و یکی از وزیران طبرستان

حبیب‌الله ساوجی: از نقاشان زمان شاه عباس

سید احمدخان ساوه‌ای: خواننده دوران قاجار

ابوالفضل جلیلی: کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس سینما

محسن محسنی‌نسب: کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس سینما

شهرستان ساوه به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطی هموار در طول تاریخ مورد توجه بوده است. بنا به اظهار کارشناسان اداره میراث فرهنگی؛ در شهرستان ساوه تعداد ۲۳ اثر تاریخی وجود دارد که از این بین ۷۰ اثر به ثبت آثار تاریخ رسیده است، لذا باید این منطقه را مرکز جاذبه‌های تاریخی استان مرکزی نامید.

آثار تاریخی

بازار ساوه - قدمت تاریخی دوره صفویه

مسجد جامع ساوه - قدمت تاریخی دوره سلجوقی

مناره مسجد جامع - قدمت تاریخی ۵۰۴ ه. ق

مناره مسجد میدان - سده ۵ ه‍. ق

مسجد سرخ یا انقلاب - قدمت تاریخی۴۵۳ ه. ق

مسجد بازار ساوه - قدمت تاریخی دوره زندیه

گنبد چهارسوق - قدمت تاریخی دوره صفویه

قلعه دختر یا قیزقلعه - قدمت تاریخی دوران ساسانیان

قله تاریخی الویر- تپه الویر – قلعه الویر

قلعه گبری- قلعه آردمین

امامزاده سید اسحاق (از نوادگان موسی کاظم- با سه واسطه) قدمت تاریخی ۶۷۶ ه. ق

بنای امامزاده سیدحمزه - قدمت تاریخی دوره صفویه

آرامگاه امامزاده فضل بن سلیمان- قدمت تاریخی دوره سلجوقی

آرامگاه فاطمه بنت شجاع - قدمت تاریخی دوره صفویه

بند شاه عباس - قدمت تاریخی قرن هفتم ه. ق

امامزاده سیدهارون- قدمت تاریخی قرن هفتم ه. ق

امامزاده یونس- قدمت تاریخی اواخر قرن نهم

آرامگاه اشموئیل پیغمبر- قدمت تاریخی دوره صفویه

آرامگاه امامزاده نوح بن موسی بن جعفر- قدمت تاریخی دوره صفویه

کاروانسرای آوه - قدمت تاریخی دوره صفویه

کاروانسرای عبدالغفارخان (باغ شیخ) - قدمت تاریخی دوره زندیه

کاروانسرای عبدالغفارخان (مجیدآباد) - قدمت تاریخی دوره زندیه

تکیه باغ شیخ - قدمت تاریخی دوره قاجار

گورستان رازین (سوسن نقین) - قدمت تاریخی هزاره اول قبل از میلاد

گورستان کله دشت - قدمت تاریخی هزاره سوم قبل از میلاد

کلیسای چناقچی علیااین کلیسا در بافت تاریخی دهکده‌ای به همین نام از توابع زرینه

پل‌های یک چشمه و هشت چشمه سرحده - قدمت تاریخی دوره صفویه

سد ساوه (الغدیر) و غار کوه ساوه (شاپسند)

تپه‌های باستانی در مأمونیه

امامزاده پنج تن در بدچال

مجموعه تپه باستانی آوه

تپه باستانی خانقاه

مقبره پیغمبر- مقبره شاهزاده سلیمان

روستای غازم‌آباد توابع بخش نوبران شهرستان ساوه در استان مرکزی ایران.

نام این روستا برگرفته از نوعی ابزار برای کندن سنگهای معدنی می‌باشد. غازم به زبان اهالی محلی به معنای کندن می‌باشد و غازما نوعی ابزار می‌باشد که از کلنگ کوچکتر و از تیشه بزرگتر است. محصولات این روستا شامل باغات انگور، سیب، هلو، آلو، گردو، بادام و غلات می‌باشد. چشم‌اندازهای زیبا، چشمه‌های آب گوارا؛ این روستا را از سایر روستاهای دیگر متمایز کرده است. این روستا همچنین به لطف دارا بودن چهار امامزاده که از نوادگان امام موسی کاظم(ع) می‌باشند دارای برکت روزافزون می‌باشد. امامزاده ننه حوا، احمد، علی و مختار(علیهم السلام) در این روستا مدفون می‌باشند.